Rzeźby ze Świerklańca.
W parku
w Świerklańcu znajdowało się wiele cennych rzeźb wykonanych przez światowej
sławy artystów. Nie wszystkie zachowały się do naszych czasów. Na szczęście
kilka z nich przetrwało i świadczą o przepychu i luksusie, z jakim urządzono
rezydencję Donnersmarcków, jednego z najbogatszych rodów w Europie. Do
dzisiejszego dnia zachowała się fontanna
główna, umieszczona na tarasie przed pałacem, tzw. małym Wersalem, wybudowanym
w II-giej poł. XIXw.
Niestety,
nie zachowały się wszystkie elementy fontanny, brakuje dwóch postaci trytonów
(w mitologii greckiej pół człowiek-pół ryba). W literaturze panuje pogląd, że świerklaniecka fontanna jest autorstwa Fremieta (podobnie jak rzeźby w
bocznych basenach) i wzorowana na
fontannie Carpeaux, stojącej przed Obserwatorium w Paryżu. Mam jednak pewne wątpliwości. Wiadomo, że Gracje
odlane zostały w paryskiej pracowni
znanego artysty-odlewnika Antoine Durenne. Z jego odlewni pochodzi m.in.
fontanna stojąca na Capitolu w Washingtonie. Co do twórcy Gracji
zastanawiające jest, że na odlewach brak jest sygnatury rzeźbiarza (na
rzeźbach animalistycznych w bocznych basenach jest bardzo wyraźna sygnatura
Fremieta). Dla mnie bardzo interesująca
jest informacja, znaleziona w internecie, dotycząca faktu, iż J. B. Carpeaux
pracował w Świerklańcu przy budowie pałacu – może więc Gracje są jednak jego autorstwa? http://www.burgendaten.de/glossary-item.php?name=Carpeaux,%20Jean%20Baptiste)
Ponadto jedna z rzeźb terakotowych autorstwa J.B. Carpeaux jest łudząco podobna
do świerklanieckiej Gracji.
Również fakt wcześniejszej współpracy
Fremieta i Carpeaux przy słynnej paryskiej fontannie "Cztery strony świata" (Fremiet
jest twórcą dolnej, a Carpeaux górnej części fontanny) może wskazywać na
wspólną pracę nad fontanną ze Świerklańca. Byłaby to dla Świerklańca
znakomita wiadomość.
Boczne
baseny zwieńczone są animalistycznymi rzeźbami. Tutaj nie ma żadnych
wątpliwości, że są one dziełem Emanuela Fremieta, wybitnego rzeźbiarza francuskiego
XIXw., twórcy m.in. pomnika „Dziewicy orleańskiej” na Placu Piramid w Paryżu. W Świerklańcu zobaczyć możemy walczące
zwierzęta: pelikana i rybę, strusia i
węża, jelenia i niedźwiedzia, konia i lwicę. Rzeźby są bardzo dynamiczne, świadczą o wysokim kunszcie
artysty.
W Parku
w Świerklańcu znajdowały się również inne rzeźby nawiązujące do antyku.
Niestety, nie zachowały się do dzisiaj. W albumie pierwszego proboszcza parafii
świerklanieckiej parafii, ks. Jana Madli zachowały się zdjęcia dwóch z nich.
Jedna z nich to kopia rzeźby
przypisywanej (Lizypowi? - rzeźbiarz grecki z IVw.p.n.e.) „Hermes odpoczywający na
skale”. Oryginał znajduje się w Londynie. W XIXw. panowała moda na antyk, znakomici odlewnicy wykonywali cenne kopie znanych dzieł. Kopię tej rzeźby zobaczyć można dzisiaj m.in. na greckiej wyspie Korfu, gdzie w 1889 roku wybudowano
dla Sissi - cesarzowej Austrii Pałac
Achilleion. Mieszkała w nim aż do śmierci
w 1898r. W 1907r. pałac kupił cesarz Wilhelm II. Również w Polsce, w holu Ratusza w
Białymstoku można zobaczyć rzeźbę (odlew z brązu) „Hermesa odpoczywającego" (analogiczną do świerklanieckiej). Pochodzi ona zapewne
ze słynnej szczecińskiej kolekcji Dohrnów z XIXw. , po drugiej wojnie częściowo
zagubionej i rozproszonej. Obecnie część tej kolekcji prezentowana jest w
Muzeum Narodowym w Szczecinie. Rzeźba ta została znaleziona na składzie złomu w Białymstoku w 1958r. i trafiła do kościoła św. p.w. Rocha z przeznaczeniem na przetopienie na dzwon. Jednak władze kościelne przekazały ją Muzeum Okręgowemu w Białymstoku, gdzie poddano ją konserwacji. Rzeźba trafiła na okładkę wydawnictwa pt. "Europejskie dni dziedzictwa regionu Podlasia wydanego w Białymstoku: w 1994r. Poniżej podaje kilka informacji uzyskanych w Dziale Sztuki Muzeum w Białymstoku.
Muzealny Hermes
(wykonany w brązie, wysokość rzeźby 103 cm, podstawa 116 x 77
cm) został przekazany ze składnicy złomu w Białymstoku do parafii św.
Rocha z przeznaczeniem na odlanie dzwonów. Parafia w 1958 r. przekazała
dzieło do zbiorów Muzeum. Rzeźba była w nie najlepszym stanie: z
odciętą prawą nogą, dziurą w partii pleców oraz wgnieceniami na prawej
dłoni. Rzeźbę zakonserwowano w Pracowni Konserwacji Zabytków w
Warszawie w 1958 r. Od 1959 r. jest eksponowany w muzealnej galerii.
 |
Rzeźba "Hermesa odpoczywającego na skale" z parku w Świerklańcu.
|
 |
| Rzymska kopia rzeźby Lizypa |
|
|
|
 |
| Odpoczywający Hermes na wyspie Korfu |
Wydaje
mi się, że leżący do dzisiaj w parku obok amfiteatru postument
jest częścią tego pomnika (ewentualnie Prometeusza - wymaga to szczegółowej analizy)
 |
| fot. Irena Lukosz-Kowalska |
|
Druga rzeźba z albumu ks. Jana
Madli przedstawia biegacza olimpijskiego. Analogiczna rzeźba stoi w Atenach, na greckiej wyspie
Korfu w cytowanym wyżej Achilleonie stoi dwóch biegaczy Oryginalna grecka rzeźba znajduje się prawdopodobnie w Muzeum w Neapolu.
 |
| Olimpijski biegacz ze Świerklańca |
|
 |
| Biegacz olimpijski na tle nieistniejącego pałacu w Świerklańcu. |
 |
| Biegacze olimpijscy na wyspie Korfu. |
Znalazłam również fotografię biegacza identycznego jak nasz, świerklaniecki. Poniżej podaję link do niej.
http://pl.123rf.com/pPoniżej podaję link do fotografiihoto_15875144_klasyczna-staro%C5%BCytny-pos%C4%85g-przedstawiaj%C4%85cy-biegacz-olimpijskiego.html
Kolejna rzeźba przedstawia najprawdopodobniej (wg mnie) Prometeusza przykutego do skały. Prometeusz ma przykutą prawą nogę i lewy nadgarstek. Przyglądając się dokładnie fotografii poniżej, można zauważyć rany prawego boku, powstałe na skutek wyszarpywania wątroby przez sępa.
 |
| Rzeźba Prometeusza w Parku w Świerklańcu na starej pocztówce |
|
Kończąc rozważania na temat przedstawionych rzeźb należy się zastanowić, jaka była czwarta rzeźba, której niestety nie udało mi się zlokalizować na żadnych archiwalnych zdjęciach ze Świerklańca. Zakładam, że z pewnością była, również od strony amfiteatru, podobnie jak Prometeusz. Ogród od strony tarasu był symetryczny, w centralnej części stała fontanna, następnie cztery rzeźby dzieci przypisywane Kalidemu, następnie rzeźby Fremieta z bocznych basenów - również cztery. Już za balustradą z piaskowca, na trawnikach po drugiej stronie spacerowych alei (od strony obecnej kawiarni) na wysokich cokołach stały kopie rzeźb antycznych (Hermes odpoczywający - bliżej pałacu i biegacz olimpijski), a od strony amfiteatru Prometeusz i ?... Być może był to drugi biegacz olimpijski?
Na kilku zdjęciach widzimy również białe, niezidentyfikowane rzeźby, wykonane z białego marmuru lub alabastru. Nie ma ich na wszystkich zdjęciach, być może były wystawiane do ogrodu tylko w okresie letnim lub na specjalne okazje.
 |
| Na piaskowych balustradach w ogrodzie przy świerklanieckim Małym Wersalu stały liczne rzeźby. |
|
Na tarasie przed pałacem stały również 4 rzeźby bawiących się dzieci (obecnie można je oglądać w Pałacu Kawalera. Przypisywano je również Kalidemu (?).
W parku stał również obelisk.(edit: Dziękuję Panu Zbyszkowi Banaś za nadesłany plan miejsca, w którym stał obelisk. Jak sie okazuje, nie był umiejscowiony w parku, jak sądziłam, a na terenie dzisiejszego boiska). Dziękuje za informację.
Wjazdu do świerklanieckiego Małego Wersalu strzegły lwy trzymające tarczę herbową,
 |
| Lew trzymający tarczę herbową na podjeździe do Małego Wersalu w Świerklańcu. |
kolejny taki lew umieszczony był na bramie wjazdowej do Pałacu (obecnie w ZOO w Chorzowie). W samym pałacu znajdowała się ponoć również duża , odlana z brązu rzeźba lwa, sprowadzona z Paryża.
Przy wejściu na stary zamek można do dzisiaj oglądać postumenty pozostałe po stojących tam lwach czuwających Teodora Kalidego. Są one niższe od widocznych na starych zdjęciach, być może lwy zostały zdjęte z częścią cokołu. Gdzie są lwy - to kolejna zagadka do rozwiązania, być może uda się to w przyszłości komuś ustalić.
 |
Jeden z dwóch lwów czuwających przed wejściem na stary zamek w Świerklańcu.
Ze starego zamku zniknęły również rzeźby halabardników strzegących wejścia na dziedziniec zewnętrzny i in.
|
|
W Parku stoi do dzisiaj wspaniały zabytkowy kościół, tam również można znaleźć wspaniałe rzeźby, m.in. Anioła Śmierci. Ale te zaprezentuję w następnym poście.
Irena Lukosz-Kowalska.
