Ciekawostki z Tarnowskich Gór i nie tylko...: 2014

poniedziałek, 29 grudnia 2014

Tradycje hutnicze w Gminie Miasteczko Śląskie.

Tradycje hutnicze w Gminie Miasteczko Śląskie.

Tradycje hutnictwa na terenie obecnej Gminy Miasteczko Śląskie są ściśle związane z rozwijającym się tutaj od średniowiecza (a może wcześniej) górnictwem rud żelaza. Aby uzyskać niezbędne do produkcji narzędzi i broni żelazo, w pobliżu miejsc wydobycia rud darniowych budowano dymarki i kuźnice. Jedną z najstarszych była kuźnica nad Brynicą, tzw. żyglińska, na miejscu której rozwinęła się później osada o nazwie Brynica.


Stara kuźnica w Brynicy

Kuźnica ta jest dość dobrze poświadczona w źródłach, akta miasta Tarnowskie Góry z 1598r. wymieniają „Bieńka z Brynicy, Kuźnika, rodem z Jendryskowej Kuźni oraz Wojciecha, kowala z Brzinice. Zapisana jest również informacja dotycząca gruntu, który od starodawna przysługuje do kuźnicy. Wszystkie te informacje pozwalają sądzić, że kuźnica nad Brynicą ma wczesny rodowód. Akta w 1602r. informują, że przez rok kuźnicą władał niejaki Jan Schilling, w 1703r. inspektorem kuźnicy był Jan Benaczkowski, a w 1693r. dzierżawił ją szlachcic Jerzy Dąbrowski. Wg. L. Musioła w 1768r. zbudowano z Brynicy wielki piec, był on kilkakrotnie ulepszany i miał dużą wydajność. Piec w hucie w Brynicy był opalany drewnem.

Rozebrano go w 1930r. Jan Nowak w Kronice Miasta i Powiatu Tarnowskie Góry, wydanej w 1927r. pisze: „Dziś jeszcze tu widać zwaliska dawniejszej huty” . Pierwsi mistrzowie byli właścicielami kuźnicy oraz przyległych gruntów i lasów – zarówno mistrz jak i kowale mieli w bezpiecznej odległości od kuźnicy domy mieszkalne i role.

Jeden ze starych, nieistniejących domów w Brynicy pracownika związanego z kuźnicą.

Kuźnica została przejęta przez Donnersmarcków świerklanieckich i dworek mistrza otrzymał status folwarku dominialnego.

Dawny dom mistrza hutniczego w Brynicy.

Irena Lukosz-Kowalska

Literatura:

Leon Musioł „Z dziejów gmin Żyglin i Żyglinek oraz gmin i przysiółków w obrębie parafii żyglińskich”

Jan Nowak „Kronika miasta i powiatu Tarnowskie Góry”

czwartek, 4 grudnia 2014

Górnicza przeszłość Miasteczka Śl.

Górnicza przeszłość Miasteczka Śl.

Miasteczko Śląskie zawdzięcza swój początek odkryciom rud srebronośnych, w 1561r. otrzymało prawa miejskie nadane przez Jerzego Fryderyka Margrabię Brandenburskiego, ściągano tutaj kopaczy umarzając im wszystkie długi zrobione w innym miejscu, co zaowocowało szybkim rozwojem miasta. Kolejne zainteresowanie górnictwem to II poł. XIXw., kiedy to odkryto tutaj bardzo bogate złoża rudy (jak pisze Jan Nowak w Kronice miasta i powiatu Tarnowskie Góry zawierały one aż 48% żelaza.) Spowodowało to otwarcie kopalni w 1889r., zatrudniała ona ok. 700 osób. Nowak wspomina również o odkryciu bardzo bogatych złóż srebronośnych - "w sztolniach przy świetle lamp górniczych błyszczało od srebra jak w zaczarowanym skarbcu" . Dlatego też w ramach nowo otwartego zakładu mieściła się kopalnia "Szczęście Flory" wydobywająca rudy cynkowo-ołowiane oraz "Bibiela"wydobywająca rudy żelaza. Kierownikiem tych kopalń był nadsztygar Michalski, a mistrzem maszyn inżynier von Montgomery.

Niestety Bibiela jest również bardzo bogata w zasoby wody (obecnie działa tutaj duży zakład wodociągowy). Spowodowało to tragedię - mimo zastosowania nowoczesnych jak na początek XXw. maszyn odwadniających nie udało się zatrzymać naporu ogromnych ilości wody i 17 czerwca 1917 kopalnia na Pasiekach w ciągu kilku godzin została całkowicie zalana. Nie uratowano sprzętu, ale dzięki opiece św. Barbary wszyscy górnicy wydostali się na powierzchnię i nikt nie zginął. I w ten sposób zakończyła się historia górnictwa w Miasteczku Śląskim.

Po kopalni zostały malownicze ruiny, zarosłe obecnie lasem, piękne stawy (m.in. szmaragdowe jeziorko, największy staw o szer. do 100m i głębokości 33m w miejscu dawnej "odkrywki" oraz malowniczy staw zwany potocznie Morskim Okiem- o głębokości nawet 80m - w dwóch miejscach, gdzie znajdują się szyby z zatopionymi maszynami), wspomnienia ludzi i nieco zdjęć, które odnajdują się w rodzinnych archiwach.


Barbórka AD 1908 w kopalni Bibiela

Jak wspomina Nowak w cyt. wyżej Kronice "celem odwożenia wydobytych kruszców połączono kopalnię z dworcem kolejowym w Miasteczku kolejką wąskotorową.


kolejka wąskotorowa na Pasieki (do kopalni "Bibiela"

Budynki kopalń na Pasiekach.

Polecam kilka zdjęć magicznych Pasiek z ruinami zatopionej kopalni wykonanych przez Agnieszkę Kowalską


Pasieki - ruiny kopalni fot. Agnieszka Kowalska

Więcej zdjęć na blogu:

https://gwarkoweszlaki.wordpress.com/2016/05/13/pasieki/

Z historią górnictwa na terenie obecnej Gminy Miasteczko Śląskie wiąże się także urodzony 21 maja 1883r. w Żyglinie Paul Teubner. Uczył się m.in. w Szkole Górniczej w Tarnowskich Górach (w latach 1902-1904). W sierpniu 1913 roku w Jankowicach książę Guido Henckel von Donnersmarck przystąpił do budowy kopalni, robotami kierował inspektor górniczy Paul Teubner. pochodzący z Żyglina. Pracował na tej kopalni jako Zawiadowca aż do śmierci w 1939r.
Irena Lukosz-Kowalska

piątek, 7 listopada 2014

Notozaury z Żyglina - poznaj nasze rodzime dinozaury.

W ostatnich latach w kręgach geologów sporo dyskutuje się o kręgowcach środkowego triasu. Muzeum Wydziału Nauk o Ziemi UŚ prowadzi kampanię pn. "Kompletujemy szkielet śląskiego dinozaura". Podczas licznych konferencji naukowych poświęconych śląskim dinozaurom wielokrotnie wskazywano kamieniołom w Żyglinie, jako najważniejsze obecnie i perspektywiczne stanowisko do badań nad kopalnymi szczątkami gadów morskich. Wspaniała byłaby możliwość utworzenia tam stanowiska dokumentacyjnego i systematyczne prowadzenie prac. Żyglin pojawia się licznych artykułach prasowych, m.in. w National Geografic oraz Przeglądzie Geologicznym 56(7) (art. "Stanowisko kręgowców środkowego triasu koło Żyglina na Górnym Śląsku" ). Naukowcy wymieniają również Nakło i Tarnowskie Góry, jako miejsce występowania dinozaurów.

W holu Wydziału Nauk o Ziemi UŚ można oglądać wystawę poświęconą paleośrodowisku Żyglina i Mokrego w okresie środkowego triasu (sprzed ok. 240 mln lat), na której można podziwiać rekonstrukcje notozaurów- wymarłych morskich jaszczurów, których rozproszone szczątki znajdowane są na terenie Śląska. Należy pamiętać, że stanowią one narodowe dziedzictwo i znaleziska (zgodnie z odpowiednimi ustawami) należy oddawać do Muzeum (podobnie jak znaleziska archeologiczne).

Ciekawostką jest fakt zdobycia przez Justynę Slowiak - ówczesną uczennicę LO w Opolu II nagrody - srebrnego medalu – w Lizbonie w ramach EUCYS 2010 (Konkurs Prac Młodych Naukowców Unii Europejskiej) za pracę poświęconą 6-ciu gatunkom kręgowców, które żyły ok. 240 mln temu na terenie obecnego kamieniołomu w Żyglinie.


dr Andrzej Boczarowski i mgr Dawid Surmik podczas badań terenowych w Żylinie

Tak wyglądały żyglińskie notozaury.

Kości notozaurów z żyglińskiego kamieniołomu na wystawie w MOK w 2011r.
(w ramach projektu "Świat jest ciekawy" obejmującego m.in. warsztaty geologiczne dla młodzieży)