Z pradziejów Ziemi Tarnogórskiej.

Z pradziejów Ziemi Tarnogórskiej.

Mówiąc o historii ziemi tarnogórskiej wspominamy najczęściej okres od nadania praw miejskich (1526 Tarnowskie Góry, 1561 Miasteczko Śląskie). Musimy jednak pamiętać, że osadnictwo na tym terenie sięga  w głąb dziejów, w niektórych miejscach dochodząc aż do epoki kamienia. W latach trzydziestych XX wieku na terenie powiatu tarnogórskiego badania archeologiczne prowadził  jeden z najwybitniejszych polskich archeologów – prof. Józef Kostrzewski. Towarzyszyli mu: Zdzisław Rajewski i  Władysław Maciejewski z Instytutu Prehistorycznego Uniwersytetu w Poznaniu.  Latem 1933r. badano stanowisko  w Rybnej Kolonii,  potwierdzając wcześniejsze odkrycie (w 1928r. podczas prowadzonych przez prof. Kostrzewskiego badań powierzchniowych)   osady mezolitycznej  (środkowy okres epoki kamiennej datowany na okres 7900-4500 p.n.e.). Znaleziono sporo narzędzi z krzemienia zwapniałego oraz brunatnego.  O trwałości osadnictwa w Rybnej Kolonii świadczy fakt znalezienia tam również śladów osady łużyckiej, datowanej przez prof. Kostrzewskiego na V okres brązu i początek epoki żelaznej (ok. 700 p.n.e.). W warstwie związanej z tym okresem znaleziono bardzo dużo ceramiki, talerzy płaskich krążkowatych, czerpaków. Ceramika wewnątrz była czarna, gładzona, na zewnątrz żółta, chropowata, zdobiona w kilku przypadkach  żłobkami, plastycznymi listwami i nalepianymi guzkami oraz ornamentem paznokciowym. W warstwie związanej z osadą z późnego okresu rzymskiego (okres rzymski dat. jest od początków n.e. do 375 r.n.e.) odkryto skupiska polepy z ceramika siwą toczoną na kole, w tym zdobione listewkami poziomymi i ornamentami wygładzanymi na tle matowym. Stanowisko przylega do istniejącej w okresie badań kopalni gliny, która uszkodziła część osady, uniemożliwiając dokładną analizę śladów po słupach, stanowiących pozostałość po chatach. W II wykopie na tym stanowisku odnaleziono ślady ziemianki o rozmiarach 5,60mx4,40m z młodszego okresu rzymskiego, znaleziono w niej trochę skorup, polepy i prosty nóż żelazny, przęślik i osełkę kamienną z otworem klepsydrowatym. Na stanowisku ponadto odkryto fragment bardzo grubego naczynia zasobowego oraz skorupy ceramiki siwej toczonej na kole i lepionej ręcznie. Ponieważ duża część naczyń wykazywała ślady poddania ich działaniu bardzo wysokiej temperatury, prof. J. Kostrzewski wysnuł wniosek, że chata spłonęła. Na stanowisku znaleziono również zdobiony duży paciorek z zielonego szkliwa, zdobiony na obwodzie żółtą falistą linią, obwiedzioną z dwóch stron czerwonymi zygzakami oraz pierścionek z brązu. W wykopie III odnaleziono wyraźny ślad po chacie prostokątnej o wymiarach 7x6m, z wejściem od strony wschodniej. Wewnątrz chaty widoczne były ślady po ognisku.  Chaty w Rybnej Koloni budowane były z drągów drewnianych układanych poziomo nad sobą i mocowanych do pionowych pali.

W zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu znajduje się wiele artefaktów pochodzących z badań prowadzonych w powiecie tarnogórskim w XXw. , m.in. ze  Strzybnicy. Z badań prowadzonych w 1939r. pochodzą narzędzia (wiórki i drapacze) wykonane z krzemienia brunatnego – datowane  na epokę kamienia.   W tym samym roku na stanowisku kultury przeworskiej (okres rzymski) odnaleziono fragmenty dużego naczynia zasobowego, przęślik i fragment paciorka szklanego oraz fragment tordowanego naszyjnika żelaznego z okresu halsztackiego kultury łużyckiej (okres halsztacki datowany jest na lata 700 p.n.e. do 400 p.n.e.).  W 1941r. w toku badań w Strzybnicy pozyskano do zbiorów Muzeum w Bytomiu fragment siekiery kamiennej,  9 narzędzi krzemiennych, 2 osełki kamienne oraz fragment toporka kamiennego, pochodzące z kultury ceramiki sznurowej z okresu neolitu (początek  II tysiąclecia p.n.e.)

W zbiorach są  również pozyskane w 1941 w toku badań powierzchniowych w Repecku: krzemień, dat. na epokę kamienia, oraz liczne fragmenty ceramiki pochodzącej z badań archeologicznych prowadzonych w latach 1986 – 1987 na stanowisku kultury łużyckiej datowanej na V okres epoki brązu – halsztat położonej na południowym brzegu rzeki Stoły.  Osada ta rozwijała się również w ramach kultury przeworskiej datowanej na  okres rzymski.

Również w Opatowicach już w okresie epoki kamienia mamy do czynienia z osadnictwem, w toku badań powierzchniowych i badań archeologicznych w 1941r, odkryto wiele wiórów i drapaczy krzemiennych oraz płaską siekierkę krzemienną o gładzonym ostrzu.

Kolejne odkrycia związane są  z Ożarowicami, o których z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że występuje tutaj ciągłość osadnictwa od epoki kamienia. W 1943 pozyskano w trakcie badań powierzchniowych 16 odłupków krzemiennych z epoki kamienia. Podczas badań sondażowych przeprowadzonych w 1969r. odkryto fragment placka glinianego pochodzącego z kultury łużyckiej z okresu brązu (okres brązu dat. na lata 1800 p.n.e. do 700 p.n.e.) oraz szydło żelazne i liczne fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej, datowanej na XI-XIIw.

W Muzeum w Tarnowskich Górach zobaczyć można m.in. bardzo ciekawą siekierkę kamienną pochodzącą z Żyglina (z  epoki kamienia  - siekierka z depozytu Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu).  Wg badań przeprowadzonych przed kilku laty w Żyglinie prawdopodobnie istniała w okresie mezolitu (mezolit od 7900 p.n.e. do 4500p.n.e.)  kopalnia ochry (czerwony barwnik hematytowy). Ochra miała ogromne znaczenie w kulturach epoki kamienia. Służyła do celów rytualnych – znane są pochówki obsypywane ochrą, wykorzystywana również była jako barwnik oraz do konserwacji skór.

W Karchowicach natomiast odnaleziono ślady pracowni krzemieniarskiej.

Tak więc, nawet po tych pobieżnych informacjach stwierdzić możemy, że na  ziemi tarnogórskiej osadnictwo sięga okresu epoki kamienia. Temat ten  wymaga jeszcze wielu szczegółowych badań. Bardzo często podczas prac budowlanych lub innych odnajdowane są ślady przeszłości, każdorazowo należy o nich powiadomić służby konserwatorskie lub najbliższe muzeum. 

Siekierki  z epoki kamienia na wystawie w Muzeum w Tarnowskich Górach.

Irena Lukosz-Kowalska

Przy oprac. korzystano z: 

·         Józef Kostrzewski  -  Wyniki badań prehistorycznych w powiatach tarnogórskim, pszczyńskim, świętochłowickim i katowickim na Górnym Śląsku,
        "Prace Prehistoryczne Śląskie" nr 1, s. 37-64, Kraków.

·         Zbiory Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu (karty katalogowe)