130 rocznica śmierci Markizy de Paiva.

130 rocznica śmierci Markizy de Paiva.

21 stycznia mija 130 rocznica śmierci markizy de Paiva.  Niesamowita historia jej życia wyzwala emocje do dzisiaj. Również w XIX w. szokowała i wzbudzała podziw i zazdrość. Była celebrytką  na skalę ogólnoświatową. Tadeusz Boy-Żeleński w Obiedzie Literackim pisał : ” Są dziś dwa — tylko salony, w których bywa literatura: salon księżniczki Matyldy i salon pani Paiva.” Temat jej życia na przestrzeni lat stał się kanwą kilkudziesięciu książek, filmów, spektakli i in. (będzie to tematem następnych postów). Pisała o niej prasa na całym świecie. Obecnie jej postać jest obiektem wielu badań i prac naukowych (prowadzonych głównie na uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych). Markiza de Paiva była pierwowzorem wielu znanych postaci – bohaterów literatury światowej, m. in. Nastazji  Filipownej – bohaterki „Idioty” Fiodora Dostojewskiego ( wg Eugenii Amditis z  Uniwersytetu   Kansas).  Ostatnie lata życia, jako żona hrabiego Guido Henckel von Donnersmarck, spędziła w Świerklańcu.
 Niestety, wilgotny klimat Świerklańca nie służył Blance. Chorowała na reumatyzm, a to z kolei spowodowało kłopoty z sercem. Zmarła jednak prawdopodobnie na skutek wypadku, (1884) podczas przejażdżki konnej szal zaplątał się w gałęzie drzew i udusił ją (w podobny sposób zginęła słynna tancerka – Isadora Duncan – uduszona przez szal, który zaplątał się w kolo samochodu). Została pochowana w rodzinnym mauzoleum Donnersmarcków w Świerklańcu (była ostatnią osobą pochowaną w Mauzoleum przy starym zamku). Jednak zanim to nastąpiło Guido Henckel von Donnersmarck, nie mogąc pogodzić się ze śmiercią ukochanej żony, podobno zakonserwował jej zwłoki i umieścił w jednej z komnat. Sprawę odkryła jego druga żona – Katarzyna Slepcow. Nie wiadomo, czy to tylko legenda, czy wydarzenie autentyczne.  (zainteresowanym tym tematem polecam także post poświęcony markizie z dnia 8 marca 2013r. i kilka innych na blogu).

 Daily Alta California z dnia  22 lutego  1884 w artykule „Piękna Rosjanka” donosiła o śmierci markizy, pisząc:

Jednym z wydarzeń zeszłego tygodnia była śmierć markizy de Paiva, donosi korespondent z Paryża do New York Sun. Zajmie swoje miejsce w galerii znamienitych kobiet, pomiędzy Ninon de L’Enclose (paryska wolnomyślicielka i skandalistka, muza artystów, prowadziła w Paryżu salon arystokratyczno-literacki, ur. w  1620 zm. w 1705) , Madame de Maintenon (kochanka a później sekretna żona Ludwika XIV, ur. 1635, zm. 1719), madame  Tencin (francuska pisarka i kurtyzana,  ur. 1682, zm. 1749) itd. ….była to kobieta, która fascynowała współczesnych i będzie ekscytować ciekawość potomnych. W dalszej części artykułu korespondent przytacza życiorys markizy.: Jej panieńskie nazwisko to Teresa Paulina Lachmann.  Jej ojciec był krawcem z Moskwy, a jej pierwszy mąż Francois Willoing był pracownikiem w ojcowskim zakładzie. Pewnego ranka Teresa zostawiła męża i wyruszyła podbić świat, jako broń mając swoje piękno i spryt i wspaniały talent muzyczny. Przybyła do Paryża, a jej pierwszym podbojem został pianista Henri Herz, któremu towarzyszyła w zawodowych podróżach jako żona. Jej niespokojna ambicja doprowadziła nawet do tego, że zaczęła przymuszać Herza, aby zabrał ją na królewski dwór. Piękna Rosjanka odniosła wielki sukces w Paryżu. W jej domu po operze odbywały się kolacje. Teofil Gautier pisał na jej cześć sonety. ……. W tym czasie ok. 1845r. paryskie kobiety odkryły na nowo puder. Madame Herz, pomimo swego promieniejącego piękna, malowała całą twarz i szyję …..., mówiła, że nie czuje się ubrana, zanim się nie pomaluje.  Zerwawszy z Herzem Teresa wyjechała do Londynu, gdzie po okresie kłopotów i rozczarowań udało jej się zdobyć pół tuzina fortun (dosłownie złożono jej u stóp), w tym fortuna lorda Dudleya. Dzięki temu mogła powrócić do Paryża, w międzyczasie umarł jej mąż krawiec, dzięki czemu mogła pozwolić sobie na luksus trzeciego męża.

Prawdziwy mąż

Tym razem markiz de Araujo Paiva. Małżeństwo zawarte zostało w czerwcu 1851 roku. Jednak markiz był jedynie grandem Portugalii, a jego posiadłość za Pirenejami obejmowały jedynie zamki w Hiszpanii. Teresa zabrała jego tytuł i płaciła mu 200 $ miesięcznie na pocieszenie po poświęceniu, które uczynił wyrzekając się jej towarzystwa. W ten sposób markiz zniknął, a Madame de Paiva osiadła we wspaniałej posiadłości na Polach Elizejskich, gdzie panowała przez lata na jednym z najwspanialszych salonów tego wieku. Stałymi bywalcami byli: Eugene Delacroix – malarz, Auber – kompozytor, Teofil Gautier, Edmund i Jules de Goncourt, Emil Augier (autor dramatyczny, poeta), Paul Baudry – malarz,  Cabanel (Aleksander, prof. Akademii Sztuk Pieknych w Paryżu), Pradier (znany rzeźbiarz), Hebert ( Ernest, malarz francuski), (Emile de Girardin, Roqueplan (francuski malarz i litograf), Du Summerard (francuski archeolog i kolekcjoner sztuki), Paul Lacroix, Gustave Flaubert, Moltke (Helmut Karl Bernhard von Moltke – baron, pruski feldmarszałek ),dyplomaci, artyści, literaci. Nie trzeba mówić, że tacy ludzie nie dbaliby o środy i niedziele u zwykłej, malowanej Jezebel. Madame de Paiva była czymś więcej. Była jedną z wybitnych kobiet swojego wieku, wybitną dzięki mocy swojej woli, wybitną dzięki swojej inteligencji. W jej towarzystwie mogłeś mieć towarzysza rozmowy w jakimkolwiek języku, którym mówiłeś. Jej kobieca intuicja była niezwykle rozwinięta, wiedziała wszystko, bez uczenia się czegokolwiek. …….. W Londynie poznała hrabiego Henckel von Donnersmarck, niezmiernie bogatego gentelmana…… Hrabia ujrzał ja ponownie w Paryżu, Londynie a następnie w Konstantynopolu. Jednego razu zatrzymał ją i poprosił o rękę. Nie mogę ci jej dać – odpowiedziała- byłam mężatką trzykrotnie. „Bardzo dobrze, markizo, ja poczekam”. Hrabia stał się jednym z przyjaciół domu. Dał markizie prezent w postaci ogromnego pałacu i domeny  Pontchartrain, znanej jako rezydencja madame de la Valliere (faworyta króla Francji  Ludwika XIV). Jest to jedna z najwspanialszych posiadłości we Francji i jeden z największych domów. Pałac miał tyle okien, ile dni w roku. W końcu, kiedy markiz de Paiva się zastrzelił w 1870r. (markiza de Paiva otrzymała wcześniej –przed śmiercią jej męża rozwiązanie małżeństwa, patrz post z 8 marca 2013) markiza poślubiła hrabiego Henckel von Donnersmarck, kuzyna żelaznego kanclerza. Podczas wojny własności madame de Paiva w Paryżu zachowały się, jednak po podboju nie mogła odtworzyć swojego dawnego życia. Zerwały się przyjaźnie zawarte w ciągu 20-letniej  gościnności. Z tego powodu niewiele bywała w Paryżu. Żyła głównie w Świerklańcu na Śląsku, gdzie była właścicielką dużych kopalni i gdzie wybudowała reprodukcję obecnie opuszczonego pałacu w Tuileries. 

Pałac w Świerklańcu (Neudeck) został wybudowany dla tej pięknej i inteligentnej kobiety - markizy de Paiva, pierwszej żony hrabiego Guido Henckel von Donnersmarck - widok pałacu od frontu i od tarasu.

Bogactwo i wspaniałość madame było jak z bajki, olśniewające. Dowodem na to jest fakt wybudowania pod wpływem kaprysu dokładnej kopii Tuileries. Jej posiadłość w Paryżu po lewej stronie Pól Elizejskich wybudowana w 1864r. jest dowodem bogactwa. Schody, z onyksu, kominek rzeźbiony przez najlepszych rzeźbiarzy tych czasów, sufity- to mistrzowskie dzieła Baudry’ego, panele to najwspanialsze inspiracje Herberta, Cabaneta i Geroma.  Stajnie zachwyciłyby Kaligulę, oto pałac o jakim można by przeczytać w baśniach 1000 i 1 nocy. Jeśli chodzi o jej diamenty, to w jej szkatułce z biżuterią znajdowały się najbardziej wyszukane klejnoty  koronowanych głów od Marii Antoniny po cesarzową Eugenię.  W dniu ślubu z hrabią Henckel miała na sobie diamenty, które cesarzowa sprzedała w Londynie po bitwie pod Sedan.  Miała parę kolczyków, dwa diamenty, z których jeden kosztował 100 000 $ a drugi 200 000 $, nie licząc kosztów wysłannika do Indii, aby zdobyć tę parę. W Pontchartrain zatrudniła armię ogrodników, wyłącznie na potrzeby jej paryskiego stołu, który był serwowany najgustowniej……………. Bez wątpienia zajmie ważne miejsce w anegdotach, literaturze i historii swojego kraju,  jej śmierć była ważnym wydarzeniem na salonach. ……………………… Czy to nie dziwne pomyśleć, że ta właścicielka milionów, królowa splendoru i elegancji, która oczarowała wiele najznamienitszych intelektów Europy rozpoczęła życie jako Teresa Paulina Lachmann, córka małego moskiewskiego krawca?.

 Markiza de Paiva - pierwsza żona Guido Henckel von Donnersmarck

O śmierci markizy de Paiva, żony hrabiego Guido  Henckel von Donnersmarck donosiły również inne gazety na całym świecie. Już 24 stycznia 1884r. w Paryżu "La vie parisienne" doniosła, że księżna Donnerrsmarck, znana bardziej jako markiza Paiva zmarła w rezydencji Neudeck (Świerklaniec) we wtorek wieczorem, o godzinie 16,00. W obszernym artykule przypomniano życiorys zmarłej. Świerklaniec zapisał się na stałe w historii XIX wieku. Historia życia markizy wymaga wciąż nowych badań. Mam nadzieję, że jako niezwykle interesująca postać, jedna z najwybitniejszych kobiet-mecenasów sztuki, wpływająca na kształt historii i kultury zostanie doceniona i pamięć o Niej nie zaginie. 

Markiza de Paiva pochowana została - jako ostatnia osoba - w Mauzoleum przy starym zamku w Świerklańcu.

Niestety, w 1945r. Mauzoleum zostało splądrowane,  doczesne szczątki markizy okrutnie sprofanowano. Rozrzucone wokół Mauzoleum kości zostały skrupulatnie pozbierane przez księdza ze Świerklańca i powtórnie pochowane na starym cmentarzu w lesie (obecnie zarośniętym i zaniedbanym) 

21 stycznia 2014
Tlumaczenie: Agnieszka Kowalska.

Autor tekstu i opracowania artykułu: Irena Lukosz-Kowalska